|
Bu araþtýrmanýn amacý, en az bir yýllýk tip 2 diyabet tanýsý almýþ 30 ve 65 yaþ arasý diyabetik ayak komplikasyonu olmayan yetiþkin bireylerin ayak bakým davranýþlarýnýn ve bireylerin sosyo-demografik özellikleri ve saðlýk/ hastalýk özelliklerinin ayak bakým davranýþý ile iliþkisinin incelenmesidir.
Araþtýrma Sorularý
-Diyabetli hastalarda ayak bakým davranýþ düzeyi nedir?
-Ayak bakým davranýþý sosyodemografik özelliklere göre farklýlýk gösterir mi?
-Ayak bakým davranýþý diyabet saðlýk/ hastalýk özelliklerine göre farklýlýk gösterir mi?
-Diyabetik ayak ile ilgili eðitim alma durumu ayak bakým davranýþýný etkiler mi?
2. GEREÇ ve YÖNTEMLER
2.1. Araþtýrmanýn Türü
Bu araþtýrma Tip 2 diyabetli yetiþkin bireylerde ayak bakým davranýþýný incelemek amacý ile tanýmlayýcý olarak planlanmýþtýr.
2.2. Araþtýrmanýn yapýldýðý yer ve özellikleri
Araþtýrma Konya il merkezi Selçuklu ilçesi 63 nolu aile saðlýðý merkezinde yapýlmýþtýr. ASM’de dört aile hekimi, bir ebe ve üç hemþire hizmet vermektedir. ASM’ nin içinde dört poliklinik, bir aþý-enjeksiyon uygulama, bir emzirme ve eðitim odasý bulunmaktadýr. ASM’de poliklinik muayenesi, gebe ve bebek izlemleri, 15-49 yaþ kadýn izlemleri, enjeksiyon, pansuman, aþý, tansiyon ölçümü ve aile planlamasý destek hizmetleri verilmekte ve diyabet ile ilgili yürüttüðü bir proje bulunmamaktadýr. ASM’nin hizmet verdiði toplam nüfus 11651 kiþidir.
2.3. Araþtýrmanýn Evreni
Araþtýrmanýn evrenini, Konya il merkezi Selçuklu ilçesine baðlý 63 nolu aile saðlýðý merkezine herhangi bir sebeple gelen 30-65 yaþ arasý tip 2 diyabetli bireyler oluþturmuþtur.
2.4. Örnek Büyüklüðü
Örneklem sayýsý için % 90 güç, 0,05 önemlilik deðeri ve 0,15’lik beklenen etkiyle baðýmsýz deðiþken sayýsý 22 kabul edilerek örneklem büyüklüðü 199 kiþi olarak belirlendi (Cohn ve ark, 2003).
2.4.1. Örnek Seçimi
Örnek seçiminde olasýlýksýz örnekleme yöntemlerinden belirli bir kuruma baþvuranlarýn alýndýðý geliþigüzel örnekleme yöntemi kullanýlmýþtýr.
2.4.2. Örnek Seçim Kriterleri
Diyabetik ayak ülseri ve amputasyonu olmayan
Bir yýllýk diyabet tanýsý olan
30-65 yaþ arasý olan
2.5. Veri Toplama Araçlarý Ve Yöntemi
Verilerin toplanmasýnda hastalarýn sosyo-demografik durumlarý ve saðlýk/ hastalýk özelliklerini sorgulamaya yönelik olarak araþtýrmacý tarafýndan oluþturulmuþ bir anket formu ve Ayak Bakým Davranýþ Ölçeði (Kýr Biçer ve Enç, 2014) kullanýlmýþtýr. Veriler, Konya 63 nolu ASM’de, araþtýrmacý tarafýndan, yüz yüze görüþme tekniðiyle toplanmýþtýr.
Araþtýrma kapsamýna alýnan bireylerin yaþ ortalamasý 62. 47 ± 9. 59, diyabet süresi 10. 73 ± 7. 27 olarak tespit edilmiþtir. Hastalarýn % 54. 8 kadýn, % 91. 5’ i evlidir. Aypak ve ark (2012)’ ý yaþ ortalamasýný 61. 5 ± 11. 3, diyabet süresini 9. 5 ± 7. 4 olarak belirlemiþtir. Turdep- 2’ ye göre diyabet sýklýðý kadýnlarda daha fazla bulunmuþtur. Örneklem grubu bu özellikleri ile Türk toplumundaki diyabet nüfusunun genel yapýsýný yansýtmaktadýr. Bireyler % 2. 5 üniversite mezunu olup, % 83. 9’ u gelir durumu orta olarak saptanmýþtýr. Erkoç ve ark (2015)’ nýn yaptýðý çalýþmada gelir durumu benzer bulunurken, üniversite mezunu birey sayýsý farklý bulunmuþtur. Çalýþmamýzda bireylerin % 75. 9’ u sigara ve %99. 0’ ý alkol kullanmamaktadýr. Kavurmacý ve Tan (2015)’ ýn yaptýðý çalýþmada da benzer sonuçlar bulunmuþtur. Diyabetli bireylerin % 29. 5 OAD kullanmaktadýr. Özkan ve ark OAD kullanýmýný %12. 5, Kavurmacý ve Tan ise %29. 5 olarak tespit etmiþtir.
Aypak ve ark, Kaymaz ve Olgun, Desalu ve ark’ nýn yaptýðý çalýþma sonuçlarý araþtýrmamýzý desteklerken, Yücel ve ark farklý sonuç bulmuþtur. Hemþireden eðitim alan bireylerin ABDÖ puaný daha yüksek olarak belirlenmiþtir. Yücel ve Sunay (2016)’ ýn araþtýrmasýnda diyabetik ayak ile ilgili eðitim alanlar %9. 00’dýr. Özkan ve ark yaptýðý çalýþmada bireylerin % 81. 2 eðitim almýþ ve eðitim alanlarýn % 83. 3’ ü hemþireden eðitim almýþtýr.
Çalýþmamýzda HbA1C ortalamasý, 7. 80 ± 1. 66, Total kolestrol 358. 02 ± 275. 42, Trigliserid; 267. 27 ± 182. 09, HDL; 54. 48 ± 35. 48, LDL; 147, 87 ± 53. 59, Sistolik kan basýncý 124. 76 ± 18. 47, Diyastolik kan basýncý; 74. 32 ± 13. 27 ve BKÝ; 30. 36 ± 5. 43 olarak saptanmýþtýr. Nural ve Hindistan (2015) yaptýðý çalýþmada HbA1C ortalamasý 10. 6 ± 2. 34 ve BKÝ ortalamasý 31. 13 ± 4. 61 olarak bulunmuþtur. Yücel ve Sunay (2016)’ nýn çalýþmasýnda HbA1C ortalamasý 8. 68 ± 2. 25’ dýr. Orhan ve Karabacak’ýn çalýþmasýnda hastalarýn % 46’ sýnda Total kolestrol 200 mg/dl’ nin üzerinde, Trigliserid düzeyi %72. 5’ inde 150 mg/ dl’ nin üzerinde HDL % 54’ ünde 50 mg/ dl’ nin altýnda ve LDL % 71. 5’ inde 110 mg/dl’ inde üzerinde bulunmuþtur. BKÝ ortalamasý; 26. 15 ± 4. 2 saptanmýþtýr.
Öðrenim durumu lise ve üzeri olan bireylerde ayak bakým davranýþý puaný daha yüksek bulunmuþtur. Desalu ve ark, Aypak ve ark yaptýðý çalýþmalarda benzer sonuçlar bulunmuþtur. Gelir düzeyi orta ve iyi olan bireylerde ayak bakým davranýþý puaný yüksektir. Nongmaithem ve ark’ nýn yaptýðý çalýþma araþtýrma sonuçlarýmýzý destekler niteliktedir. Sosyal güvenceye sahip olan bireylerin ayak bakým davranýþý daha yüksek olarak belirlenmiþtir. Düzenli kontrole gitmeyen bireylerin ayak bakým davranýþý puaný, farklý aralýklarla kontrole gidenlere göre anlamlý derecede düþük bulunmuþtur. Yücel ve ark (2016), Aypak ve ark’ nýn yaptýðý çalýþma sonuçlarý araþtýrmamýzý desteklemektedir. Amputasyonlu bireyle karþýlaþanlarda ayak bakým davranýþý yüksek bulunmuþ olup; Enç ve Biçer (2015)’ in yaptýðý çalýþma araþtýrmamýzý desteklemektedir.
Cinsiyetin ayak bakým davranýþý puanýný etkilemediði saptanmýþtýr. Lahore’da yapýlan bir çalýþmada ise cinsiyetin diyabetik ayak ile ilgili bilgi düzeyi ve uygulama üzerine etkisi olmadýðý saptanmýþtýr. Aypak ve ark (2012)’nýn çalýþmasýnda ise kadýn hastalarda ayak bakým davranýþýnýn erkek hastalara göre düþük olduðu bulunmuþtur. Diyabet süresi arttýkça ayak bakým davranýþ puaný azalmaktadýr. Yücel ve ark, Nongmaithem ve ark araþtýrmamýzla benzer sonuçlarý bulmuþtur.
Ayak bakým davranýþý iyi olan hastalarýn HbA1C, sistolik ve diyastolik kan basýncý ve BKÝ düþük olarak belirlendi. Kara ve Çýnar (2011)’ ýn yaptýðý çalýþmada hastalarýn bakýmlarýna verdikleri önem arttýkça HbA1C, total kolestrol, trigliserid, HDL, LDL, BKÝ ve kan basýncý düzeylerinin azaldýðý saptanmýþtýr. D’Souza ve ark ( 2016) ayak bakýmý iyi olan bireylerde HbA1C’nin düþük olduðunu bulmuþtur.
Çalýþmaya katýlan hastalarýn % 31. 2 ayaðýný yýkadýðý suyun sýcaklýðýný kontrol etmektedir. Nural ve Hindistan (2015)’ýn yaptýðý çalýþmada hastalarýn %25.7’ si kontrol etmektedir. Bireylerin % 28. 1 ayaðýna her zaman uygun ayakkabý giymekte, %12. 1 ayaðýna nemlendirici krem sürmekte, % 42. 7’ si çýplak ayak ile gezinmemektedir. Nural ve Hindistan (2015)’ ýn yaptýðý çalýþma araþtýrmamýzý desteklemezken; Kavurmacý ve Tan’ ýn sonuçlarý araþtýrmamýzý desteklemektedir. Hastalarýn %21. 6’sý Ayakkabý giymeden önce içini her zaman kontrol etmektedir. Yücel ve ark’ nýn çalýþmasý araþtýrmamýzý destekler nitelikteyken; Sözen ve Kýzýlcý (2012) ve Aypak ve ark (2012)’nýn sonuçlarý desteklememektedir. Hastalarýn %4 ayak tabanýný her zaman kontrol etmektedir. Yücel ve ark (2016)’ nýn çalýþmasýnda %79’ u ayak tabanýný kontrol etmektedir. Hastalarýn % 52. 3’ ü ayak týrnaklarýný her zaman düz kesmektedir. Sözen ve Kýzýlcý (2012), Kavurmacý ve Tan (2015)’ nýn sonuçlarý araþtýrmamýzý desteklemektedir.
5. SONUÇ VE ÖNERÝLER
Bu çalýþmanýn sonucunda bireylerin % 49. 2’ si eðitim almamýþ ve eðitim alanlarýn % 8’ i hemþireden almýþtýr. Eðitim alan bireylerde ayak bakým davranýþý puaný yüksek bulunmuþtur. Diyabetik ayak problemleri önlenebilir bir komplikasyondur. Hastalara Diyabet tanýsý koyulduðu andan itibaren ayak deðerlendirmelerinin yapýlmasý, ,her muayenede izlenmesi, diyabetik ayak oluþumu açýsýndan yüksek riskli bireylerin daha sýk kontrollere çaðýrýlmasý ve koruyucu bakým davranýþlarýnýn kazandýrýlmasý önemlidir.
Eðitimler hastalarýn eðitim düzeyi temel alýnarak planlanmalýdýr. Ayak bakýmý eðitimi verilen diyabetlilerin aralýklý takip edilmesi, kontrollere geliþte eksik ve yanlýþ uygulamalar varsa düzeltilmesi, davranýþ deðiþikliði konusunda deðerlendirilmesi önemlidir. Diyabetlilerin ayak sorunlarý ve diyabetik ayak oluþumu konusunda farkýndalýklarýnýn arttýrýlmasý, diyabetik ayak bakýmý ve ayak muayenesinde hemþirelerin aktif katýlýmlarýnýn olmasý gerekir.
Anahtar Kelimeler: Diyabetik Ayak, Týp 2 Diyabet, Hemþirelik Bakýmý
|