Bu araştırmanın amacı, en az bir yıllık tip 2 diyabet tanısı almış 30 ve 65 yaş arası diyabetik ayak komplikasyonu olmayan yetişkin bireylerin ayak bakım davranışlarının ve bireylerin sosyo-demografik özellikleri ve sağlık/ hastalık özelliklerinin ayak bakım davranışı ile ilişkisinin incelenmesidir. Araştırma Soruları -Diyabetli hastalarda ayak bakım davranış düzeyi nedir? -Ayak bakım davranışı sosyodemografik özelliklere göre farklılık gösterir mi? -Ayak bakım davranışı diyabet sağlık/ hastalık özelliklerine göre farklılık gösterir mi? -Diyabetik ayak ile ilgili eğitim alma durumu ayak bakım davranışını etkiler mi? 2. GEREÇ ve YÖNTEMLER 2.1. Araştırmanın Türü Bu araştırma Tip 2 diyabetli yetişkin bireylerde ayak bakım davranışını incelemek amacı ile tanımlayıcı olarak planlanmıştır. 2.2. Araştırmanın yapıldığı yer ve özellikleri Araştırma Konya il merkezi Selçuklu ilçesi 63 nolu aile sağlığı merkezinde yapılmıştır. ASM’de dört aile hekimi, bir ebe ve üç hemşire hizmet vermektedir. ASM’ nin içinde dört poliklinik, bir aşı-enjeksiyon uygulama, bir emzirme ve eğitim odası bulunmaktadır. ASM’de poliklinik muayenesi, gebe ve bebek izlemleri, 15-49 yaş kadın izlemleri, enjeksiyon, pansuman, aşı, tansiyon ölçümü ve aile planlaması destek hizmetleri verilmekte ve diyabet ile ilgili yürüttüğü bir proje bulunmamaktadır. ASM’nin hizmet verdiği toplam nüfus 11651 kişidir. 2.3. Araştırmanın Evreni Araştırmanın evrenini, Konya il merkezi Selçuklu ilçesine bağlı 63 nolu aile sağlığı merkezine herhangi bir sebeple gelen 30-65 yaş arası tip 2 diyabetli bireyler oluşturmuştur. 2.4. Örnek Büyüklüğü Örneklem sayısı için % 90 güç, 0,05 önemlilik değeri ve 0,15’lik beklenen etkiyle bağımsız değişken sayısı 22 kabul edilerek örneklem büyüklüğü 199 kişi olarak belirlendi (Cohn ve ark, 2003). 2.4.1. Örnek Seçimi Örnek seçiminde olasılıksız örnekleme yöntemlerinden belirli bir kuruma başvuranların alındığı gelişigüzel örnekleme yöntemi kullanılmıştır. 2.4.2. Örnek Seçim Kriterleri Diyabetik ayak ülseri ve amputasyonu olmayan Bir yıllık diyabet tanısı olan 30-65 yaş arası olan 2.5. Veri Toplama Araçları Ve Yöntemi Verilerin toplanmasında hastaların sosyo-demografik durumları ve sağlık/ hastalık özelliklerini sorgulamaya yönelik olarak araştırmacı tarafından oluşturulmuş bir anket formu ve Ayak Bakım Davranış Ölçeği (Kır Biçer ve Enç, 2014) kullanılmıştır. Veriler, Konya 63 nolu ASM’de, araştırmacı tarafından, yüz yüze görüşme tekniğiyle toplanmıştır. Araştırma kapsamına alınan bireylerin yaş ortalaması 62. 47 ± 9. 59, diyabet süresi 10. 73 ± 7. 27 olarak tespit edilmiştir. Hastaların % 54. 8 kadın, % 91. 5’ i evlidir. Aypak ve ark (2012)’ ı yaş ortalamasını 61. 5 ± 11. 3, diyabet süresini 9. 5 ± 7. 4 olarak belirlemiştir. Turdep- 2’ ye göre diyabet sıklığı kadınlarda daha fazla bulunmuştur. Örneklem grubu bu özellikleri ile Türk toplumundaki diyabet nüfusunun genel yapısını yansıtmaktadır. Bireyler % 2. 5 üniversite mezunu olup, % 83. 9’ u gelir durumu orta olarak saptanmıştır. Erkoç ve ark (2015)’ nın yaptığı çalışmada gelir durumu benzer bulunurken, üniversite mezunu birey sayısı farklı bulunmuştur. Çalışmamızda bireylerin % 75. 9’ u sigara ve %99. 0’ ı alkol kullanmamaktadır. Kavurmacı ve Tan (2015)’ ın yaptığı çalışmada da benzer sonuçlar bulunmuştur. Diyabetli bireylerin % 29. 5 OAD kullanmaktadır. Özkan ve ark OAD kullanımını %12. 5, Kavurmacı ve Tan ise %29. 5 olarak tespit etmiştir. Aypak ve ark, Kaymaz ve Olgun, Desalu ve ark’ nın yaptığı çalışma sonuçları araştırmamızı desteklerken, Yücel ve ark farklı sonuç bulmuştur. Hemşireden eğitim alan bireylerin ABDÖ puanı daha yüksek olarak belirlenmiştir. Yücel ve Sunay (2016)’ ın araştırmasında diyabetik ayak ile ilgili eğitim alanlar %9. 00’dır. Özkan ve ark yaptığı çalışmada bireylerin % 81. 2 eğitim almış ve eğitim alanların % 83. 3’ ü hemşireden eğitim almıştır. Çalışmamızda HbA1C ortalaması, 7. 80 ± 1. 66, Total kolestrol 358. 02 ± 275. 42, Trigliserid; 267. 27 ± 182. 09, HDL; 54. 48 ± 35. 48, LDL; 147, 87 ± 53. 59, Sistolik kan basıncı 124. 76 ± 18. 47, Diyastolik kan basıncı; 74. 32 ± 13. 27 ve BKİ; 30. 36 ± 5. 43 olarak saptanmıştır. Nural ve Hindistan (2015) yaptığı çalışmada HbA1C ortalaması 10. 6 ± 2. 34 ve BKİ ortalaması 31. 13 ± 4. 61 olarak bulunmuştur. Yücel ve Sunay (2016)’ nın çalışmasında HbA1C ortalaması 8. 68 ± 2. 25’ dır. Orhan ve Karabacak’ın çalışmasında hastaların % 46’ sında Total kolestrol 200 mg/dl’ nin üzerinde, Trigliserid düzeyi %72. 5’ inde 150 mg/ dl’ nin üzerinde HDL % 54’ ünde 50 mg/ dl’ nin altında ve LDL % 71. 5’ inde 110 mg/dl’ inde üzerinde bulunmuştur. BKİ ortalaması; 26. 15 ± 4. 2 saptanmıştır. Öğrenim durumu lise ve üzeri olan bireylerde ayak bakım davranışı puanı daha yüksek bulunmuştur. Desalu ve ark, Aypak ve ark yaptığı çalışmalarda benzer sonuçlar bulunmuştur. Gelir düzeyi orta ve iyi olan bireylerde ayak bakım davranışı puanı yüksektir. Nongmaithem ve ark’ nın yaptığı çalışma araştırma sonuçlarımızı destekler niteliktedir. Sosyal güvenceye sahip olan bireylerin ayak bakım davranışı daha yüksek olarak belirlenmiştir. Düzenli kontrole gitmeyen bireylerin ayak bakım davranışı puanı, farklı aralıklarla kontrole gidenlere göre anlamlı derecede düşük bulunmuştur. Yücel ve ark (2016), Aypak ve ark’ nın yaptığı çalışma sonuçları araştırmamızı desteklemektedir. Amputasyonlu bireyle karşılaşanlarda ayak bakım davranışı yüksek bulunmuş olup; Enç ve Biçer (2015)’ in yaptığı çalışma araştırmamızı desteklemektedir. Cinsiyetin ayak bakım davranışı puanını etkilemediği saptanmıştır. Lahore’da yapılan bir çalışmada ise cinsiyetin diyabetik ayak ile ilgili bilgi düzeyi ve uygulama üzerine etkisi olmadığı saptanmıştır. Aypak ve ark (2012)’nın çalışmasında ise kadın hastalarda ayak bakım davranışının erkek hastalara göre düşük olduğu bulunmuştur. Diyabet süresi arttıkça ayak bakım davranış puanı azalmaktadır. Yücel ve ark, Nongmaithem ve ark araştırmamızla benzer sonuçları bulmuştur. Ayak bakım davranışı iyi olan hastaların HbA1C, sistolik ve diyastolik kan basıncı ve BKİ düşük olarak belirlendi. Kara ve Çınar (2011)’ ın yaptığı çalışmada hastaların bakımlarına verdikleri önem arttıkça HbA1C, total kolestrol, trigliserid, HDL, LDL, BKİ ve kan basıncı düzeylerinin azaldığı saptanmıştır. D’Souza ve ark ( 2016) ayak bakımı iyi olan bireylerde HbA1C’nin düşük olduğunu bulmuştur. Çalışmaya katılan hastaların % 31. 2 ayağını yıkadığı suyun sıcaklığını kontrol etmektedir. Nural ve Hindistan (2015)’ın yaptığı çalışmada hastaların %25.7’ si kontrol etmektedir. Bireylerin % 28. 1 ayağına her zaman uygun ayakkabı giymekte, %12. 1 ayağına nemlendirici krem sürmekte, % 42. 7’ si çıplak ayak ile gezinmemektedir. Nural ve Hindistan (2015)’ ın yaptığı çalışma araştırmamızı desteklemezken; Kavurmacı ve Tan’ ın sonuçları araştırmamızı desteklemektedir. Hastaların %21. 6’sı Ayakkabı giymeden önce içini her zaman kontrol etmektedir. Yücel ve ark’ nın çalışması araştırmamızı destekler nitelikteyken; Sözen ve Kızılcı (2012) ve Aypak ve ark (2012)’nın sonuçları desteklememektedir. Hastaların %4 ayak tabanını her zaman kontrol etmektedir. Yücel ve ark (2016)’ nın çalışmasında %79’ u ayak tabanını kontrol etmektedir. Hastaların % 52. 3’ ü ayak tırnaklarını her zaman düz kesmektedir. Sözen ve Kızılcı (2012), Kavurmacı ve Tan (2015)’ nın sonuçları araştırmamızı desteklemektedir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmanın sonucunda bireylerin % 49. 2’ si eğitim almamış ve eğitim alanların % 8’ i hemşireden almıştır. Eğitim alan bireylerde ayak bakım davranışı puanı yüksek bulunmuştur. Diyabetik ayak problemleri önlenebilir bir komplikasyondur. Hastalara Diyabet tanısı koyulduğu andan itibaren ayak değerlendirmelerinin yapılması, ,her muayenede izlenmesi, diyabetik ayak oluşumu açısından yüksek riskli bireylerin daha sık kontrollere çağırılması ve koruyucu bakım davranışlarının kazandırılması önemlidir. Eğitimler hastaların eğitim düzeyi temel alınarak planlanmalıdır. Ayak bakımı eğitimi verilen diyabetlilerin aralıklı takip edilmesi, kontrollere gelişte eksik ve yanlış uygulamalar varsa düzeltilmesi, davranış değişikliği konusunda değerlendirilmesi önemlidir. Diyabetlilerin ayak sorunları ve diyabetik ayak oluşumu konusunda farkındalıklarının arttırılması, diyabetik ayak bakımı ve ayak muayenesinde hemşirelerin aktif katılımlarının olması gerekir.

Anahtar Kelimeler: Diyabetik Ayak, Tıp 2 Diyabet, Hemşirelik Bakımı

Keywords: